طرح پانزی نوعی سرمایه‌گذاری است که در قالب یک طرح کلاهبرداری انجام می‌شود. در این شیوه پرداخت‌ها از طریق سرمایه‌های سرمایه‌گذاران نوپا جمع‌آوری شده و از همین اندوخته برای پرداخت به سرمایه‌گذاران قبلی استفاده می‌شود. سازمان‌دهندگان طرح پانزی غالبا با این وعده اقدام به جمع‌آوری سرمایه‌گذاران می‌کنند که با کمترین خطر ممکن بیشترین سود را برای آنها به ارمغان می‌آورند.
اگرچه در حقیقت کلاهبرداران به هیچ عنوان قصد ندارند سرمایه جمع‌آوری شده را در کاری سرمایه‌گذاری کنند؛ آنها تنها به دنبال اندوخته‌ای هستند که به وسیله آن پول سرمایه‌گذارانی را که زودتر از دیگران در دام افتاده‌اند، تأمین کنند و طرح پیشنهادی را باورپذیر جلوه دهند. به این ترتیب طرح پانزی جهت ادامه بقای خود به جریانی از سرمایه نیاز دارد. زمانی که سازمان‌دهندگان، دیگر قادر به افزودن عضو جدید به چرخه کلاهبرداری خود نیستند یا زمانی که بخش زیادی از سرمایه‌گذاران حاضر در شبکه بخواهند سرمایه خود را از سیستم خارج کنند، طرح پانزی سقوط می‌کند.
تشریح طرح پانزی
به عبارت ساده طرح پانزی یک کلاهبرداری در زمینه سرمایه‌گذاری است که در آن به سرمایه‌گذاران وعده سودی سرشار داده می‌شود. شرکت‌هایی که در طرح پانزی مشارکت دارند تمام تمرکز خود را بر جذب مشتریان جدید متمرکز کرده‌اند. به محض اینکه فرد جدید سرمایه‌ای را وارد سیستم کرد پول‌های جمع‌آوری‌شده به عنوان سود به سرمایه‌گذاران اولیه باز پس داده می‌شود.
اگرچه طرح پانزی مانند طرح هرمی نیست؛ در طرح پانزی سرمایه‌گذاران باور می‌کنند که در ازای سرمایه‌گذاری خود سودی را دریافت می‌کنند، این در حالی است که با مشارکت در طرح هرمی آگاه هستند تنها در صورتی به سود می‌رسند که افراد بیش‌تری را به گردونه هرمی اضافه کنند. طرح پانزی تا حد زیادی فریب سرمایه‌گذاری است.
چراغ‌های خطر در طرح پانزی
طرح‌های پانزی غالبا شامل بخش‌های مشابهی هستند که در ادامه بیشتر با آنها آشنا می‌شوید:
۱٫ وعده دست‌یابی با بالاترین سود با کمترین ریسک ممکن
در دنیای واقعی هر سرمایه‌گذاری خطراتی را نیز به دنبال خواهند داشت. در حقیقت سرمایه‌گذاری‌هایی که در مقایسه با دیگر سرمایه‌گذاری‌ها سود بیش‌تری را ارائه می‌دهند، خطرات بیش‌تری را نیز به همراه خواهند داشت.
بنابراین اگر فردی به شما پیشنهاد دهد که با خیال دست‌یابی به سودی قابل توجه وارد یک سرمایه‌گذاری شوید و در این سرمایه‌گذاری خطر چندانی نیز وجود ندارد، در واقع با پیشنهادی مواجه هستید که آنچنان خوب به نظر می‌رسد که بعید است حقیقت داشته باشد. به احتمال زیاد در این حالت سودی عاید سرمایه‌گذار نمی‌شود.
۲. سود مداوم
سرمایه‌گذاران همواره در معرض کلاهبرداری قرار دارند. به عنوان مثال اگر فردی با سرمایه‌گذاری بخشی از سهام یک شرکت را به دست آورد، با زمان‌هایی روبه‌رو می‌شود که ارزش سهم شرکت افزایش پیدا کرده و در برخی از مواقع نیز کاهش پیدا می‌کند. بنابراین سرمایه‌گذاران همواره باید در خصوص سرمایه‌گذاری‌هایی که سود بالا و مداومی را در پی دارد بدبین باشند؛ چرا که این احتمال وجود دارد که سرمایه‌گذاری مورد نظر کلاهبرداری باشد.
۳. سرمایه‌گذاری‌های ثبت نشده
قبل از اینکه با عجله وارد سرمایه‌گذاری شوید باید از این موضوع اطمینان حاصل کنید که آیا شرکت سرمایه‌گذاری مورد نظر شما در کمیسیون بورس و اوراق بهادار ملی ثبت شده‌است یا خیر. اگر ثبت شده‌است که سرمایه‌گذار به سادگی به تمامی اطلاعات مربوط به شرکت دسترسی خواهد داشت و با قاطعیت تمام تصمیم خود را برای مشارکت در شرکت می‌گیرد.
۴. فروشندگان بدون مجوز
بنابر قوانین محلی و فدرال فرد باید مجوزی را در اختیار داشته باشد یا از نظر هیئت قانون‌گذاری، مجاز شناخته شود. در اکثر طرح‌های پانزی پای افراد و شرکت‌هایی در میان است که فاقد مجوز هستند.
۵. استراتژی‌های مخفیانه و هوشمندانه
افراد باید از سرمایه‌گذاری در طرح‌هایی که بیش از اندازه پیچیده هستند و درک آنها به سادگی امکان‌پذیر نیست اجتناب کنند.
تاریخچه طرح پانزی
این طرح نام خود را از چارلز پانزی (Charles Ponzi)، کلاهبرداری که در سال ۱۹۱۹ هزاران سرمایه‌گذار را سرکیسه کرد برداشته شده است.
پانزی وعده داده بود که ظرف مدت سه ماه سودی معادل ۵۰ درصد از کوپن‌های بین‌المللی را در پی خواهند داشت. در این حالت فرستنده از قبل تمبر را خریداری می‌کرد و در مرسوله خود به کار می‌برد. گیرنده نیز در دفتر پست محلی، تمبر پست هوایی معاوضه می‌کرد.
به دلیل کلاهبرداری در قیمت تمبرها، قیمت این کالا در کشورهای متفاوت نیز متغیر بود. پانزی در این بین فرصتی را شکار کرد و تصمیم گرفت با استخدام چند مأمور کوپن‌های بین‌المللی ارزان‌قیمت را خریداری و برای او ارسال کنند. او کوپن‌ها را با تمبر معاوضه می‌کرد، تمبرها در مقایسه با کوپن‌ها به مراتب گران‌تر بودند. در ادامه تمبرها نیز برای کسب سود به قیمت بالاتری فروخته می‌شدند. این معامله خرید و فروش در دو بازار متفاوت است و به هیچ عنوان غیرقانونی نیست.
اگرچه پانزی در برهه‌ای از زمان اسیر طمع شد. او تحت عنوان شرکت مبادلات سهام از مردم دعوت کرد که سرمایه خود را در شرکت او سرمایه‌گذاری کنند و ظرف مدت ۴۵ روز به ۵۰ درصد سود دست پیدا کرده و پس از ۹۰ روز نیز سود ۱۰۰ درصدی دریافت کنند. با توجه به موفقیت او در طرح فروش تمبرها دیگر کسی به قصد و نیت او شک نمی‌کرد. متاسفانه پانزی هرگز واقعا پول‌ها را سرمایه‌گذاری نکرد؛ بلکه تمام آنها را بیرون کشید و برخی از سود سرمایه‌گذاران را پرداخت کرد. این طرح تا سال ۱۹۲۰ و زمانی که شرکت مبادلات سهام مورد بازرسی قرار گرفت به فعالیت خود ادامه داد.
تفاوت بین طرح پانزی و طرح هرمی
طرح پانزی یک سرمایه‌گذاری کلاه‌بردارانه است. شرکت‌کنندگان در این طرح باور دارند که پول خود را در یک سرمایه‌گذاری واقعی به کار گرفته‌اند.
طرح هرمی به نوعی کلاهبرداری چند لایه در بازاریابی اطلاق می‌شود. شرکت‌کنندگان متوجه هستند که باید افراد جدیدی را جذب کنند و درآمد خود را افزایش دهند. کسانی که در صدر هرم قرار دارند از طریق جذب نیرو در سطوح پایین‌تر درآمدزایی می‌کنند. جای تأسف است که کسانی که در سطح پایین‌تر قرار دارند هرگز به اندازه کافی قادر به جذب نیرو‌های جدید و کسب درآمد نخواهند بود. به محض اینکه هرم مورد نظر سقوط کند متوجه می‌شوند که زمان و سرمایه زیادی را از دست داده‌اند.
منبع: Corporatefinanceinstitute
